Ryżki

Historia miejscowości

Najdawniejsze losy wsi i folwarku Ryżki 
Ryżki – to średniej wielkości wieś, wymieniona po raz pierwszy w dokumencie biskupa krakowskiego Wojciecha Jastrzębca w 1448 r. Powstała w okresie największego rozwoju osadnictwa na Ziemi Łukowskiej. W 1531 r. wieś Ryżki (parafia i powiat łukowski) stanowiła własność szlachty zagrodowej Pietrasów i Goździejów , którzy mieli 1 łan (30 mórg) ziemi. Natomiast część należąca do Mikołajowa z Dąbka stanowiła pół łana. W roku 1580 Jakub Ryszkowski płacił od siebie i swoich wspólników z połowy wsi Ryżki – od 4 włók, które sami uprawiali – 2 floreny podatku rocznie, od 1 zagrody bez roli (komornicy) 4 grosze, od Mikołajowego zagrodnika (dzierżawcy) 4 grosze. W tym samym czasie Jan Ryszkowski od 2 włók, które sam uprawiał, płacił 1 floren oraz od zagrody bez roli – 4 grosze. W rejestrze poborowym województwa lubelskiego z roku 1620 zapisano, że Piotr Ryszkowski Wojtkowicz ze swymi cześnikami (sługami) z uprawianych 4 włók, na których sami gospodarowali, płacił 8 florenów podatku rocznie.Natomiast pan Borzęcki w Ryżkach, z uprawianej przez siebie 1 włóki od potomków Andrzeja Ryszkowskiego , płacił 2 floreny podatku rocznie.Miał tu też 1 włókę ziemi Mikołaj Ryszkowski , którą sam uprawiał i od której płacił 2 floreny podatku. Natomiast od zagrody, która uprawiała dzierżawioną ziemię, płacił 24 grosze. Łącznie - podatek z tej wsi wynosił w tym czasie 12 florenów i 24 grosze.W 1827 r. wieś i folwark Ryżki (gmina i parafia Łuków) miała 32 domy i 250 mieszkańców.W 30 lat później było tu 30 domów i 237 mieszkańców, gospodarujących na 705 morgach ziemi.Folwark Ryżki Fałki miał obszar 419 mórg. Z tego na grunty orne i ogrody przypadały 204 morgi, na łąki – 4, na lasy – 170. Na zarośla i pastwiska – 11, a na nieużytki – 30 mórg. Wieś Ryżki liczyła w tym czasie 19 gospodarstw użytkujących 169 mórg ziemi.

Dzieje rodziny Zalewskich i Zawadzkich
Pierwszym właścicielem majątku Ryżki był Cyprian Zalewski , Sędzia Pokoju. Jego żona pochodziła z rodziny Olędzkich. Mieli syna Ferdynanda oraz zięcia Józefa Zawadzkiego.Zawadzcy pieczętowali się herbem „Korzbok”. Józef Zawadzki prawdopodobnie przybył w te strony z okolic Czarnej Hańczy. Następcą Józefa był jego syn, Ksawery – również Sędzia Pokoju. Natomiast syn Ksawerego Antoni ożenił się z Marią Chrzanowską , córką Bolesława Chrzanowskiego i Heleny z Dmochowskich (z majątku Dziadkowskie koło Międzyrzeca). Antoni Zawadzki zmarł młodo, w wieku 43 lat (w dniu 23 marca 1910 r.), osierociwszy żonę i troje małych dzieci: Marię (ur. 1897), Jerzego (1899) oraz Zofię (1902). W latach 1910 – 1924 majątek w Ryżkach prowadziła wdowa Maria z Chrzanowskich Zawadzka. Ustępując przed naporem wojsk austriackich, w lipcu 1915 r. kozacy spalili drewniany dworek w Ryżkach. W roku następnym, 1916, zbudowany został nowy, istniejący do dnia dzisiejszego. Jerzy Zawadzki rozpoczął samodzielne gospodarowanie w Ryżkach w 1924 r., po ukończeniu w Warszawie – na SGGW – wyższych studiów rolniczych. W 1933 r. ożenił się z Marią Kowerską , córką Eustachego i Jadwigi z Fudakowskich . W Ryżkach urodziło im się pięcioro dzieci: Anna (1934), Piotr (1935), Magdalena (1937), Tomasz (1940), Maria Helena (1944). Jerzy Zawadzki zmarł w listopadzie 1963 r. w Olszance koło Puszczy Mariańskiej, a jego żona Maria – w Skierniewicach w styczniu 1982 r. Jerzy Zawadzki był działaczem kółek rolniczych, a swój majątek prowadził wzorowo. Liczył on 310 ha, z tego ziemia orna stanowiła przeszło 183 ha, natomiast lasy – 120 ha. Posiadłość ta została rozparcelowana 30 sierpnia 1944 r. pomiędzy 66 bezrolnych i małorolnych chłopów.

Pierwsze dekady szkolnictwa w Ryżkach
Jeszcze w 1912 r. właścicielka majątku Ryżki Maria Zawadzka zorganizowała ochronkę dla dzieci wiejskich i sama ją utrzymywała. Pierwszą wychowawczynią w tej placówce była Janina Bujakowska . Pomieszczenie na ochronkę wynajęte zostało u gospodarza wsi Ryżki, Tomasza Bartoszewskiego. W lipcu 1915 r. teren powiatu łukowskiego zajęli Austriacy, wypierając stąd wojska rosyjskie. W końcu sierpnia – Austriacy wycofali się i przekazali ten obszar Niemcom. Ci zaś – w przeciwieństwie do Rosjan – nie sprzeciwiali się organizacji nowych szkół, byleby tylko ich działalność nie godziła w Cesarstwo Niemieckie. Naczelnik Cesarsko – Niemiecki Powiatu Łukowskiego, pułkownik von Engelmann, w pismach przesyłanych do wójtów, zachęcał wręcz rolników do płacenia podatku na utrzymanie szkół i nauczycieli oraz do zmiany ochronek na szkoły ludowe. Ochronka w Ryżkach została przemianowana na szkołę ludową jesienią 1915 r. Pierwszą nauczycielką we wsi Ryżki została wyznaczona (przez pułkownika von Engelmanna) Maria Wastowska . Była to osoba wykształcona, lecz nie miała wyczucia, jak działać na polskiej wsi. Samowolnie wprowadziła do programu szkoły naukę języka niemieckiego – co rodzice uznali za naganne. Następną nauczycielką – ale już mianowaną przez inspektora polskiego, Kazimierza Drewnowskiego , była Kazimiera Karpińska . Zorganizowała ona kurs dla analfabetów – bowiem ponad 80 % ludności starszej nie umiało czytać ani pisać. Około 50 % dorosłych mężczyzn uczestniczących w zebraniach, swoją obecność potwierdzało...trzema krzyżykami. W dniu 15 kwietnia 1923 r. powołano w Gminie Łuków Dozór Szkolny, którego przewodniczącą została dziedziczka dóbr Ryżki, Maria Zawadzka . Funkcję skarbnika objął mieszkaniec wsi Zapowiednik – Machczyński, Teodor Szaniawski , nauczyciel Szkoły Powszechnej w Świdrach został sekretarzem, a Edward Sawicki , nauczyciel z Wólki Świątkowej – członkiem. W okresie międzywojennym dość często zmieniali się nauczyciele Szkoły Powszechnej w Ryżkach. Między innymi, w roku szkolnym 1921/22 uczył tu znany działacz związkowy, Wacław Benendo . W okresie okupacji hitlerowskiej nauczycielem Szkoły Powszechnej w Ryżkach był Ludwik Jarmul , nauczyciel z Łukowa. Kiedy 14 września 1940 r. wojsko niemieckie zajęło salę szkolną – ówczesny sołtys wsi Jan Jastrzębski umieścił szkołę w mieszkaniu Matacza. W dniu roku 1941 Ludwik Jarmul uczył w klasach I – IV 61 uczniów. Z tego: w klasie I – 23, II – 9, III – 19, IV – 15 osób. W czasie okupacji pedagog ten prowadził także tajne komplety w zakresie VII klas Szkoły Powszechnej, ucząc także przedmiotów usuniętych przez hitlerowców z programu: literatury polskiej, historii i geografii Polski. W dniu 7 lipca 1941 r. mieszkały w Ryżkach 322 osoby, a na folwarku – 103 osoby. Łącznie więc było tu 425 mieszkańców, 114 rodzin (w tym - 49 chłopskich). W 1945 r. mieszkańcy wsi Ryżki, przy pomocy finansowej Gminy Łuków, zakupili i przywieźli drewniany budynek na szkołę. Kierownikiem szkoły została w tym czasie Wanda Dubińska z Łukowa.

Wysiedleńcy
W okresie okupacji hitlerowskiej w Ryżkach mieszkały także rodziny wysiedlone z terenów polskich, włączonych jesienią 1939 r. do III Rzeszy. Oto nazwiska niektórych wysiedlonych:

Janeczek Piotr z żoną Leokadią oraz ich dzieci: Ireneusz, Maria i Danuta. Pochodzili oni z Kruszwicy w pow. Inowrocław,
Filipowicz Władysław z Krzyworzecza w pow. wieluńskim,
Mikosowa Marianna z Krzyworzeki (pow. Wieluń). Mieszkała w majątku Ryżki, a potem w Wólce Świątkowej,
Kowalski Alfons (malarz) z żoną Barbarą z Inowrocławia,
Wojtkowski Kazimierz ze Skierniewic.
Powstanie Domu Pomocy Społecznej w Ryżkach
Na gruntach Skarbu Państwa, stanowiących resztówkę po rozparcelowanym majątku Ryżki w 1944 r. utworzono małe Państwowe Gospodarstwo Rolne, które prowadziło działalność usługową w zakresie remontu i naprawy sprzętu rolnego oraz w niewielkim zakresie – produkcję roślinną i zwierzęcą. W 1949 r. pozostałe obiekty zostały zaadaptowane na potrzeby Domu Pomocy Społecznej dla Dorosłych. 13 września 1949 r. przybyli tu pierwsi pensjonariusze. Byli to ludzie starzy i bezdomni. W 1970 r. starców przeniesiono do innych Domów Pomocy Społecznej, a w Ryżkach utworzono Państwowy Dom Pomocy Społecznej dla Dzieci z upośledzeniem fizycznym i umysłowym. W 1997 r. przebywało w Ryżkach 80 pensjonariuszy z niedorozwojem umysłowym w wieku od 16 do 45 lat. W/w obsługiwało 65 osób, stanowiących personel opiekujący się przez całą dobę mieszkańcami tego Domu. Funkcję dyrektora Domu Pomocy Społecznej w Ryżkach, od 1987 r., pełni pan Ryszard Świderski , pochodzący ze wsi Czerśl.

Henryk Szczęśniak