Czerśl
Historia miejscowości
Czerśl - to wieś szlachecka, wymieniona po raz pierwszy w dokumencie biskupa krakowskiego Wojciecha Jastrzębca w 1418 r.
W rejestrze poborowym województwa lubelskiego – z 1620 r. – napisano, że Bartosz Ostrowski ze swymi cześnikami, Wojciech Czerski Jarosik, Jarosz Czerski ze swymi cześnikami i Stanisław Borzęcki - za posiadaną lub dzierżawioną w Czerśli ziemię płacili łącznie 11 florenów i 7 groszy podatku.
W 1827 r. było w Czerśli 20 domów, w których mieszkało 215 osób. Pracowały one na 881 morgach ziemi, głównie żytniej.
W 1880 r. było tu 21 domów i 215 mieszkańców. Na 141 morgach gruntu znajdowało się 14 osad włościańskich. Włościanie ci, do ukazu carskiego w 1864 r., odrabiali tu pańszczyznę – bowiem od strony północno – wschodniej wsi rozciągał się folwark, wymieniony w źródłach z 1880 r.
Szkoła ludowa została zorganizowana w Czerśli 9 listopada 1915 r. Było to skutkiem wypędzenia przez armię austriacką, w połowie lipca tegoż roku, wojsk rosyjskich. Po 6 tygodniach, w wyniku rozmów, tereny te zajęli Niemcy, którzy nie sprzeciwiali się organizacji szkół na wsi i w mieście – byleby nie godziło to w interesy Cesarstwa Niemieckiego. Umowy z nauczycielami podpisywał naczelnik cesarsko – niemiecki powiatu łukowskiego – pułkownik von Edelman.
Z tej możliwości skorzystali światlejsi mieszkańcy wsi Czerśl, którzy zadeklarowali płacenie podatku na utrzymanie szkoły. Oni też zatrudnili pierwszą nauczycielkę. Została nią pani Wacława Pniewska , córka właściciela ziemskiego, który nabył na początku XX wieku dużą część majątku Czerśl. Płacono jej jako wynagrodzenie po jednym rublu od dziecka za miesiąc nauki.
Później - nauczyciele zmieniali się dość często. Uczyli tu, w początkowym okresie m. in.: Genowefa Guzikówna, Stefan Zieliński i inni. Klasy mieściły się w pomieszczeniach wynajętych u: Seweryna Śmietanki, u Gajewskich, Borkowskich i innych gospodarzy.
Jeden nauczyciel tu pracujący uczył cztery klasy, łącząc I z II, III z IV – tą. Czas nauki trwał 7 lat. W klasach I i II uczeń był jeden rok (jeśli zdawał), w klasie III – 2 lata, w IV – 3 lata (kursy AB lub ABC). Po ukończeniu tej szkoły dziecko nie miało jednak szans uczyć się dalej w szkole średniej. Z tego względu młodzież zdolniejsza jeździła do klasy V i VI do Tuchowicza lub do klas V-VII do Łukowa, gdzie istniały 4 szkoły pełne 7-klasowe.
W dniu 1 lipca 1925 r. mieszkańcy Czerśli ofiarowali 4 morgi gruntu pod Borkiem pod budowę szkoły. Była to odpowiedź na próbę likwidacji placówki w Czerśli i jej przyłączenia do szkoły w Ryżkach.
W okresie międzywojennym w Czerśli powstały: kółko rolnicze, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, Koło Młodzieży Wiejskiej i inne organizacje.
W dniu 20 listopada 1931 r., po raz pierwszy w historii istnienia szkoły, wyświetlony został film pt. „Niech żyje wolność”. Było to wielkie przeżycie dla uczniów i dla nauczycielki, pani Marii Czyż.
W 1932 r. został założony sklepik uczniowski, który działał na zasadach spółdzielczych. Opiekun sklepiku zaopatrywał się w artykuły spożywcze i materiały piśmienne w Spółdzielni „Składnica Nauczycielska” w Łukowie, udzielającej wysokiego rabatu.
Istnieją informacje, że uczniowie Szkoły Powszechnej w Czerśli brali udział – 2 października 1937 r. – w uroczystości przekazania społeczeństwu Kopca – Pomnika w Okrzei, poświęconego Henrykowi Sienkiewiczowi .
W dniu 1 września 1938 r. nauczycielką Szkoły Powszechnej w Czerśli została Maria Kurkowska, z męża Zdunowa – Zdanowska, mieszkająca obecnie w Łukowie. W okresie okupacji prowadziła ona tajne nauczanie na poziomie szkoły powszechnej.
W dniu 4 grudnia 1938 r. w szkole odbyła się uroczystość otwarcia kursu dla przedpoborowych, którzy nie mieli ukończonych 7 klas. Na w/w kurs zgłosiło się 20 młodych mężczyzn z Czerśli, Ryżek i Sięciaszki II i III.
Ważnym wydarzeniem dla mieszkańców Ryżek i Czerśli było wspólne zebranie w celu ustalenia działań na rzecz planowanej budowy szkoły. Uczestniczył w nim dziedzic Ryżek Jerzy Zawadzki , który z całą mocą popierał ideę budowy wspólnej szkoły dla obydwu miejscowości. Ostateczna pozytywna decyzja w tej sprawie zapadła w dniu 14 lutego 1939 r.
W 1939 r. za pieniądze uzyskane z zabawy choinkowej, zakupione zostało – dla potrzeb szkoły – radio na baterie. W tym też roku mieszkańcy wsi Czerśl i Ryżki zwozili drzewo budowlane oraz kamienie na fundamenty, wzniesiono także budynek gospodarczy i wykopano studnie. Ze względu jednak na wybuch II wojny światowej budowę szkoły przerwano.
Drzewo i zakupioną cegłę zgromadzono i przechowano u Hieronima Wysokińskiego, ojca Zygmunta, który w okresie budowy szkoły w Czerśli był Wójtem Gminy Łuków.
W okresie okupacji niemieckiej na kol. Czerśl, położonej między Kierzkowem, Jeleńcem i Józefowem, tajne nauczanie – na poziomie średnim – prowadziła pani Kazimiera Pniewska (do czasu wybuchu wojny profesor historii w Seminarium Nauczycielskim w Siedlcach). W 1939 r. wróciła ona do rodzinnego domu, gdzie gospodarzył jej brat, Marian Pniewski.
Młodzież, prowadzonego przez nią tajnego kompletu, rekrutowała się z kilku sąsiednich miejscowości: Józefowa, Tuchowicza, Jeleńca, Kierzkowi, Sięciaszki II, Szczygłów Dolnych, Sarnowa. Liczba uczniów kompletu wynosiła 23 osoby. Pani Kazimiera Pniewska uczyła przedmiotów humanistycznych oraz języka polskiego i łaciny, zaś były uczeń gimnazjum Józef Kucharski z Kierzkowa – przedmiotów matematyczno – przyrodniczych oraz języka niemieckiego.
Dzięki tym dwu osobom wszyscy uczniowie tajnego kompletu ukończyli szkoły średnie, a następnie studia wyższe. Np. Julian Gajda z Tuchowicza był później profesorem na Akademii Rolniczej w Lublinie (obecnie emerytowany). Sam zaś Józef Kucharski – ukończył Politechnikę Łódzką i przez dłuższy czas pracował jako zastępca rektora tej uczelni do spraw administracyjno-gospodarczych. Żyje i nadal mieszka w Łodzi.
Nową szkołę w Czerśli oddano do użytku jesienią 1948 r. uczęszczali do niej uczniowie z: Czerśli, Ryżek, Sięciaszki II i Sięciaszki III. Pierwszym kierownikiem placówki został Karol Herman.
Klasę ósmą w Czerśli, podobnie jak w całej Polsce, wprowadzono 1 września 1966 r.
Z kolei w okresie reformy szkolnej ministra oświaty Jerzego Kuberskiego (w latach 70-tych) zlikwidowano w Czerśli, za aprobatą dyrektora szkoły Franciszka Czuraka , klasy V-VIII, a uczniów dowożono do Zbiorczej Szkoły Gminnej w Łukowie (dzisiejszej SP nr 1). Ta rejonizacja obejmowała uczniów z Czerśli, Ryżek i Sięciaszki II. Natomiast dzieci z Sięciaszki II skierowano do szkoły w Zalesiu, dokąd uczęszczają także obecnie.
W 1984 r. rozpoczął się proces odwrotny – tzn. w szkole zaczęły przybywać kolejne klasy starsze (począwszy od piątej). Po czterech latach szkoła w Czerśli znowu stała się placówką pełnoklasową, ze wszystkimi rocznikami uczniów.
Energia elektryczna została doprowadzona do Czerśli w 1962 r.
Wcześniej – w 1958 r. – droga żwirowa tzw. „szosa”, prowadząca z Łukowa do Żelechowa została pokryta asfaltem.
W 1971 r. w Czerśli zbudowano zlewnię mleka, która funkcjonuje nadal.
W 1985 r. zainstalowano, w budynku Szkoły Podstawowej, urządzenia wodno-kanalizacyjne oraz ogrodzono plac szkolny od strony ulicy.
W tym samym roku rozpoczęto rozbudowę świetlicy wiejskiej w Czerśli, dobudowano kondygnację i zmodernizowano parter budynku. Prace te ukończono w 1989 roku.
W 1992 r. do wsi doprowadzono ponad 6.6 km sieci wodociągowej i wykonano 60 sztuk przyłączy.
Gaz ziemny doprowadzono do Czerśli w 1994 r. wykonując 22 sztuki przyłączy. Wówczas to przyłączono doń także świetlicę wiejską.
W kolejnych latach Gmina Łuków wykonywała drogi żwirowe, prowadzące z Czerśli do następujących miejscowości: Sięciaszki III (1500 m – 1993 r.), Szczygłów (500 m – 1994 r.), Józefowa (1500 m).
Ważną sprawą dla mieszkańców tego terenu była modernizacja i rozbudowa szkoły. Dokonano jej w latach 1995-1997. Uroczyste otwarcie i poświęcenie budynku nastąpiło 23 sierpnia 1997 r.
Duże zasługi w dziele rozbudowy szkoły położyli: radny z Czerśli Zygmunt Wysokiński i radny z Ryżek – Kazimierz Kozłowski , pani Wójt Gminy Łuków Kazimiera Goławska oraz ówczesny Sekretarz Gminy a obecny Poseł na Sejm RP – pan Wiktor Osik. Kamień węgielny wmurował (w 1995 r.) ówczesny Premier RP Józef Oleksy.
W 1997 r. Szkoła Podstawowa w Czerśli zmieniła nazwę na Zespół Szkół w Czerśli, przyłączając jednocześnie przedszkole samorządowe w Ryżkach (istniejące od 15 grudnia 1979 r.) Obecnie w Zespole Szkół uczy się 169 dzieci (w tym 130 uczniów klas I-VIII i 39 przedszkolaków).
W r. 1997 rozpoczęła działalność także stołówka i świetlica szkolna. Warunki pracy zarówno nauczycieli jak i uczniów uległy więc diametralnej poprawie.
Mieszkańcy Czerśli i Ryżek nie poprzestali na rozbudowie i modernizacji szkoły. Obecnie – przystąpili do budowy sali gimnastycznej przy swojej placówce oświatowej.
Od wielu lat nieodłącznym elementem wyglądu Czerśli są kuźnie. Za dobrych czasów było ich tutaj aż siedem, dzisiaj - tylko trzy, w tym jedna drewniana, rozpadająca się ze starości.
Właścicielem kuźni z największymi tradycjami, bo funkcjonującej od 1910 r. jest pan Henryk Izdebski. Zbudował ją i założył jego dziadek Aleksander Izdebski , a od 1955 r. prowadził Stanisław Izdebski , ojciec Henryka. Od 1963 r. kowalem w tej kuźni jest obecny właściciel. A duże zainteresowanie zawodem zdradza także jego syn Sylwester Izdebski (szczególnie – w zakresie kowalstwa artystycznego).
Czynna jest również kuźnia Mariana Buczka, istniejąca od 1915 r. Została ona założona przez jego ojca, Władysława Buczka , pochodzącego z Nurzyny (gm. Trzebieszów). Obecny kowal pracuje w niej od 1939 r.
Dawniej w kuźni wszelkie prace wykonywane były ręcznie. W 1978 r. dużym usprawnieniem okazał się młot sprężynowy, wykonany po raz pierwszy przez kowala z Nurzyny Jerzego Siemionka . Natomiast w 1982 r. kowal Henryk Izdebski zakupił młot pneumatyczny o sile uderzenia 200 ton, napędzany silnikiem elektrycznym.
Ważnym usprawnieniem dla kowali jest wprowadzenie do kuźni wentylatora elektrycznego, tłoczącego powietrze do paleniska. Wcześniej rozdmuchiwano palenisko skórzanym miechem, potem – wentylatorem na korbę, obracanym przez człowieka.
Na skraju lasu, w pobliżu Czerśli stoi nieco zapomniany, szary pomnik, osłonięty częściowo gałęziami drzew. Wyryty na nim napis świadczy o tym, że w lesie tym zginął (7 sierpnia 1945 r.) 13–letni chłopiec. Idąc lasem chłopiec ten natknął się na leżący po wojnie niewypał i zaczął przy nim manipulować. Eksplozja rozerwała człowieka na kawałki.
Pierwszy sklep GS „SCh” powstał w Czerśli po II wojnie światowej w domu Stróżów . Potem był u Borkowskich , następnie – u Krasuckich i Jakubiaków . Na prośbę mieszkańców wsi Zarząd GS „SCh” w Łukowie postawił tu kiosk, a następnie wybudowano murowany sklep.
Obok placówki GS-owskiej funkcjonuje we wsi drugi – założony w 1966 r. – sklep spożywczo – przemysłowy. Jego właścicielami są państwo Świderscy.
Działają również w Czerśli zakłady produkcyjno – usługowe. Kilka osób zatrudnia firma pani Haliny Bogusz „NIPPLEX” produkująca biustonosze i bieliznę damską, rozprowadzaną na terenie całego kraju.
Ponadto działają tu: firma transportowa pana Maszczaka , zakład betoniarski – Franciszka Bartnickiego , hurtownia koncentratów i pasz „Central-Soya” założona przez Zygmunta Wysokińskiego , warsztat usługowy „Blacharstwo-Lakiernictwo” Jana Siwka oraz inne firmy.
Henryk Szczęśniak
